Το έθιμο της χελιδόνας και τα κάλαντα του Μάρτη

Ο Μάρτης είναι ο πρώτος μήνας της Άνοιξης.

Οι μητέρες δένουν ακόμα και σήμερα στα χέρια των παιδιών τους ένα βραχιόλι από πολύχρωμες κλωστές, που το λένε «μάρτη», για να μην τα «μαυρίσει» ο ήλιος. Είναι ένα μαγικό προφύλαγμα για τη νέα εποχική περίοδο. Το περίδεμα αυτό το φορούσαν τα παιδιά ως τη Ανάσταση ή ώσπου να πρώτο δουν χελιδόνι.

Το μήνα αυτό τα παιδιά έφτιαχναν ένα ξύλινο ομοίωμα χελιδόνας, το οποίο στόλιζαν με....

ζουμπούλια. Έπειτα το γύριζαν από σπίτι σε σπίτι σ' όλο το χωριό τραγουδώντας τραγούδια για τον ερχομό των χελιδονιών. Οι νοικοκυρές έδιναν στα παιδιά λεφτά, λάδι, κρασί, αλεύρι, σιτάρι. Τα λεφτά καθώς και τα προϊόντα αυτά τα αφιέρωναν τα παιδιά στην εκκλησία.

 Είναι σημαντικό ότι το έθιμο αυτό επιβιώνει από τους αρχαίους Έλληνες και σε άλλα μέρη της πατρίδας μας όπως στη Μακεδονία, Θράκη, Δωδεκάνησα. Πρόκειται για τα λεγόμενα «χελιδονίσματα» τα ανοιξιάτικα κάλαντα.

Το τέλος του Χειμώνα και τον ερχομό των χελιδονιών γιόρταζαν τα παιδιά από την αρχαιότητα με τα "χελιδονίσματα". Ο συγγραφέας Αθηναίος (2ος αιώνας μ.Χ.) έχει διασώσει ένα "χελιδόνισμα" που τραγουδούσαν τα παιδιά  κρατώντας ένα ομοίωμα χελιδονιού, τριγύριζαν στην πόλη και ζητούσαν φιλοδωρήματα.

Έτσι και εμείς ζωγραφίσαμε ανοιξιάτικα λουλούδια  και χελιδόνια και τραγουδήσαμε τα «χελιδονίσματα»

Ήρθε ήρθε χελιδόνα
ήρθε και άλλη μεληδόνα
κάθισε και λάλησε
και γλυκά κελάηδησε:

Μάρτη, Μάρτη μου καλέ,
και Φλεβάρη φοβερέ
κι αν φλεβίσεις κι αν τσικνίσεις
καλοκαίρι θα μυρίσεις
Κι αν χιονίσεις κι αν κακίσεις
πάλιν άνοιξη θ' ανθίσεις.

Σε άλλα μέρη λένε:

«Του Μάρτη χελιδονίσματα»

Χελιδόνα έρχεται

από μαύρη θάλασσα

θάλασσα επέρασε

τη φωλιά δε ξέχασε

εν δυο, εν δυο.

Μάρτη, Μάρτη βροχερέ
και Απρίλη δροσερέ
τα πουλάκια κελαηδούν
τα δεντράκια φύλλα ανθούν
τα πουλάκια αυγά γεννούν
κι αρχινούν να τα κλωσούν.

Χαρακτηριστικό είναι ένα άλλο ανοιξιάτικο έθιμο της βροχής, που σχετίζεται με την ανησυχία του αγροτικού κόσμου για τη βροχή και γίνεται συνήθως λίγο πριν τη Μεγάλη Εβδομάδα. Μαζεύονταν λοιπόν παιδιά μέχρι δεκαοκτώ χρονών και ορίζονταν με κλήρωση ένα από αυτά που το έντυναν με χόρτα.

Έπειτα έπαιρναν ένα παγούρι και ένα ποτήρι και γύριζαν από σπίτι σε σπίτι. Στο κάθε έριχναν στο ντυμένο με χόρτα παιδί ένα ποτήρι νερό, το οποίο κουνιόταν με αποτέλεσμα να στάζει κάτω το νερό. Κάθε φορά έλεγαν την παρακάτω προσευχή:
«να βρέξει αγαπημένε Θεέ να μεγαλώσουν τα σπαρτά».

• Αξιοσημείωτο είναι το έθιμο των «Χελιδονισμάτων», το οποίο  εκτυλίσσεται την 1η Μαρτίου κάθε χρόνου στην Αρναία  Χαλκιδικής.
•  Η 1η Μαρτίου θεωρείται γιορτή της άνοιξης και πιστεύεται ότι την ημέρα αυτή έρχονται τα χελιδόνια ως προάγγελοι της άνοιξης. Τα «Χελιδονίσματα» είναι, λοιπόν, το καλωσόρισμα της άνοιξης. Στο δρώμενο αυτό πρωτοστατούν τα παιδιά του χωριού, μαθητές των σχολείων, τα οποία ντυμένα με τοπικές παραδοσιακές φορεσιές βγαίνουν στους δρόμους του χωριού και τραγουδούν το παραδοσιακό τραγούδι της χελιδόνας. Κρατούν ένα ξύλινο κουτί, ανοιχτό από μπροστά. Μέσα από το κουτί είναι περασμένο ένα ξύλο με το ομοίωμα μιας χελιδόνας κολλημένο επάνω του. Στο ξύλο τυλίγουν ένα σκοινί, το οποίο τραβούσαν και τύλιγε πάνω κάτω το χελιδόνι. Τα παιδιά συνήθιζαν να έχουν μαζί τους δύο κουμπαράδες και 2-3 καλάθια, στα οποία συγκέντρωναν τα χρήματα και τα κεράσματα που τους έδινε ο κόσμος της Αρναίας. Το τραγούδι της Χελιδόνας έχει ως εξής:
• Χελιδόνα έρχεται από την Αραβία,
  φέρνει –φέρνει Άνοιξη φέρνει και καλοκαίρι
  και ’μεις για τούτο ήρθαμε να σας παρακαλέσουμε
  να μας δώσετε 5 αυγά , 5 αυγά, 5 κοκά
  κι άλλα 5 την Πασχαλιά
  για να γεννάει η κλωσαριά
  και να σέρνει τα πουλιά
  Καθώς η μάνα τα παιδιά.
  Μάρτης μας ήρθα
  καλώς μας ήρθε
  τα δένδρα ανθίζουν
  τα λιβάδια πρασινίζουν
  και τα ζώα χαίρονται .
  Έξω ψύλλοι, ποντικοί
  μέσα υγεία και αρά
  και το Πάσχα μας με γεια.
  Να ζήσετε ν’ ακούσετε
  Χελιδόνα αμήν.