Οι μικροί λαογράφοι

Εξώφυλλο "Οι μικροί λαογράφοι"

Στην ενότητα της Γλώσσας "Μες στο Μουσείο" μιλήσαμε για τη λαϊκή παράδοση. 

Οι μικροί μαθητές της Β2 τάξης έκαναν  μια μικρή έρευνα σε λαογραφικά μονοπάτια  των πατεράδων τους και των παππούδων τους και συγκέντρωσαν πληροφορίες για τα παιχνίδια που έπαιζαν παλιά, τα έθιμα του τόπου τους και  αινίγματα...

Δείτε παρακάτω τα αποτελέσματα της   έρευνας....

«Το Κρυφτό» (Μιχαέλα Μαμουλάρι) 

Το Κρυφτό είναι ένα παιχνίδι , που το έπαιζαν παλιά .

Το κρυφτό δεν έχει συγκεκριμένο αριθμό παικτών. Μπορούν να παίξουν όσοι θέλουν. Παίζεται συνήθως σε πλατείες ή και αυλές.

Αρχικά στο κρυφτό οι παίκτες αποφασίζουν ποιος θα τα φυλάει, σε ποια σημεία και μέχρι που θα μετρήσει. Αφού τα αποφασίσουν, το άτομο που έχουν επιλέξει να τα φυλάει , γυρνάει και αρχίζει να μετράει.

Οι παίκτες τρέχουν γρήγορα για να κρυφτούν και όταν ο παίκτης που φυλάει βγαίνει, ψάχνει καλά σε όλες τις πιθανές κρυψώνες.

Οι κανόνες του παιχνιδιού.

Ο παίκτης που τα φυλάει δεν πρέπει να κάνει ματάκι, αλλιώς μετράει από τη αρχή

Όποιον βρει τελευταίο τα φυλάει εκείνος.

Αν έρθει κάποιος και πει «φτου ξελευτερία για όλους» τότε ξαναφυλάει ο ίδιος.

Αν δεν βρει κανέναν από τους κρυμμένους τα ξαναφυλάει.

Πράγματι το κρυφτό είναι ένα συναρπαστικό παιχνίδι που παίζεται ως σήμερα.

Η σφεντόνα ( Ιωάννα Κομπούρη)

Ένα απ΄ τα καλύτερα παιχνίδια των αγοριών στα παλιότερα χρόνια ήταν η σφεντόνα.

Η σφεντόνα φτιάχνονταν από ξύλο σε σχήμα Υ και από λάστιχο που το έδεναν από τις δύο άκρες του.

Τα παιδιά έβαζαν το στόχο και έριχναν πέτρες με τη σφεντόνα τους μέχρι να τον πετύχουν.

Ο νικητής ήταν αυτός που θα πετύχαινε το σημάδι πρώτος.

Μπίλιες ή οι γκαζές (Νικόλας Βουτσάς)

Από τα δημοφιλέστερα παιχνίδια στην δεκαετία του '50, ίσως και παλαιότερα οι Μπίλιες ή οι γκαζές.

Το πιο συνηθισμένο παιχνίδι με βόλους ήταν να στρώνονται μερικοί βόλοι (κάθε μπίλια και παιδί) σε μια σειρά, σχεδόν κολλητοί μεταξύ τους, και τα παιδιά να ρίχνουν καθένα το δικό του βόλο από κάποια καθορισμένη (με γραμμή στο χώμα) απόσταση, προσπαθώντας να πετύχουν κάποιον από τους "στρωμένους" βόλους. Όποιο βόλο πετύχαινε το παιδί, τον κέρδιζε.

Τα μηλάκια (Χαρούλα Ταζαγκουλίδου)

Παίζεται σε εξωτερικό χώρο. Δύο παιδιά χωρίζονται και αποτελούν τα "τέρματα". Χαράζονται δύο γραμμές σε απόσταση δέκα περίπου βήματα η μια από την άλλη. Οι δυο αυτές γραμμές είναι τα τέρματα και πίσω από αυτές τις γραμμές στέκονται οι δυο παίκτες. Αριστερά από τις γραμμές χαράζεται μια άλλη που από πίσω της πηγαίνουν και στέκονται τα υπόλοιπα παιδιά. Με κλήρο ορίζουν ποιός από τα τέρματα θα ρίξει πρώτος την μπάλα για να χτυπήσει ένα από τα παιδιά που βρίσκονται στο κέντρο. Αυτά τα παιδιά πρέπει όλη την ώρα να τρέχουν από την μια άκρη στην άλλη για να μην χτυπηθούν. Αν αυτός που θα ρίξει την μπάλα δεν πετύχει κανένα, τότε βγαίνει και στέκεται πίσω από την αριστερή γραμμή.Με τη σειρά του ρίχνει την μπάλα ο άλλος.
Όταν μείνει μονάχα ένα παιδί στο κέντρο τότε παίζονται τα μήλα, δηλαδή θα χτυπηθούν δώδεκα μπαλιές, έξι από κάθε τέρμα. Πρώτα ρίχνει ο ένας λέγοντας "Ένα μήλο", έπειτα ο άλλος "Δύο μήλα!" κ.λ.π. Το παιδί που είναι στη μέση τρέχει και κάνει κάθε είδους κινήσεις ώστε να αποφύγει την μπάλα. Αν χτυπηθεί τότε χάνει και το παιχνίδι ξαναρχίζει με νέα τέρματα, αν τα καταφέρει να μην χτυπηθεί έχει το δικαίωμα να ξανακαλέσει όλους του παίκτες και να αρχίσει το παιχνίδι με τα ίδια τέρματα.

Η νεροσφυρίχτρα (Μαρία Γκόλιαρα)

Ένα από τα αγαπημένα παιχνίδια των παιδιών στα παλιότερα χρόνια ήταν η νεροσφυρίχτρα.

Η νεροσφυρίχτρα είναι μια σφυρίχτρα που αν κάποιος σφυρίξει χωρίς να την έχει γεμίσει νερό ακούγεται ένα συνεχές σφύριγμα.

Αν κάποιος γεμίσει τη νεροσφυρίχτρα με νερό ακούγεται ένας ήχος που μοιάζει με κελάηδημα πουλιού.

Τυφλόμυγα ( Άννα Τσιμερίκα)

Η τυφλόμυγα είναι παιδικό παιχνίδι. Παιζόταν από την αρχαιότητα .

Για να αρχίσει το παιχνίδι επιλέγουμε ένα παιδί. Του δένουμε τα μάτια με ένα μαντήλι, για να μη βλέπει .Τα υπόλοιπα παιδιά γυρίζουν γύρω - γύρω από το παιδί που κάνει την τυφλόμυγα και το πειράζουν.

Εκείνο προσπαθεί να πιάσει κάποιο από τα παιδιά και κερδίζει μόνο, αν μαντέψει σωστά ποιο είναι το παιδί που έπιασε.

Δίχαλο – σφεντόνα (Χρήστος Πιστολάς)

Είναι ένα αγορίστικο παιχνίδι που το φτιάχνουμε μόνοι μας με ξύλο και λάστιχο.

Επικίνδυνο παιχνίδι , αφού εύκολα κάποιος μπορούσε να τραυματιστεί πολύ σοβαρά εάν χτυπούσε στο πρόσωπο ή στο κεφάλι με τις πέτρες που εκτοξεύανε.

Το χρησιμοποιούσαν για να κυνηγήσουν πουλιά, αλλά και για να συναγωνιστούν στην σκοποβολή.

Μερικές φορές σπάγανε και κανένα τζάμι .

Το «Τζαμί» ( Ειρήνη Γκαρλή)

Το «Τζαμί» παίζεται από τέσσερα παιδιά και πάνω. Τα παιδιά χωρίζονται σε δύο ομάδες. Για να αρχίσουν το παιχνίδι χρειάζονται έξι κεραμίδια ή πλατιές πέτρες και μια μπάλα. Τα κεραμίδια τα βάζουν το ένα πάνω στο άλλο, ώστε να σχηματιστεί ένας πύργος. Η πρώτη ομάδα στέκεται πίσω από τα κεραμίδια. Η δεύτερη ομάδα πηγαίνει εφτά οχτώ μέτρα μπροστά από τα κεραμίδια. Τα παιδιά της δεύτερης ομάδας προσπαθούν με τη μπάλα να ρίξουν τον πύργο με τα κεραμίδια. Κάθε παιδί έχει μία ευκαιρία.

Αν κάποιο παιδί ρίξει τα κεραμίδια χτυπώντας τα με τη μπάλα, τότε διασκορπίζονται στο γύρω χώρο οι δυο ομάδες. Η μεν πρώτη ομάδα επιδιώκει να «κάψει» τους παίκτες της δεύτερης χτυπώντας τους με τη μπάλα, η δε δεύτερη προσπαθεί να ξαναβάλει τα κεραμίδια στη θέση τους, έτσι ώστε να ξανασχηματιστεί ο πύργος, δηλαδή το «Τζαμί».

Ο Βασιλιάς (Χρήστος Επίκουρος)

Τα παιδιά ορίζουν κάποιον που θα είναι ο βασιλιάς.
Ο βασιλιάς κάθεται κάπου, και οι άλλοι απομακρύνονται για να διαλέξουν ένα επάγγελμα που θα κάνουν. Αυτό το επάγγελμα πρέπει μετά να το παραστήσουν μπροστά στο βασιλιά με απλές κινήσεις.
Στη συνέχεια επισκέπτονται το βασιλιά για να του παρουσιάσουν το επάγγελμα που διάλεξαν και ακολουθεί ο παρακάτω διάλογος:
– Βασιλιά, βασιλιά με τα 12 σπαθιά, τι δουλειά;
– Τεμπελιά!
Τότε τα παιδιά κάνουν τις κινήσεις σχετικές με το επάγγελμα που διάλεξαν. Ο βασιλιάς προσπαθεί να το βρει. Αν το βρει, το λέει δυνατά και κυνηγάει να πιάσει ένα παιδί που γίνεται βασιλιάς. Αν δεν το καταλάβει, ξανακάθεται και το παιχνίδι επαναλαμβάνεται …

Η γουρούνα (Μανώλης Αστεριάδης)

Ο παππούς μου με τους φίλους του παίζανε αυτό το παιχνίδι.

Μαζεύονταν δέκα παιδιά και ανοίγανε εννιά τρύπες. Όλα κρατούσαν από ένα ξύλο. Οι εννιά είχαν το ξύλο μέσα στις τρύπες και ο δέκατος είχε ένα κουτί τενεκεδένιο και προσπαθούσε να πουλήσει το γουρούνι του σπρώχνοντας το με το ξύλο του. Το πήγαινε κοντά στη τρύπα κάποιου παιδιού το οποίο προσπαθούσε να διώξει τη γουρούνα μακριά με το ξύλο του και να ξανά πιάσει την τρύπα του.

Αν ο γουρουνάρης προλάβαινε να πιάσει την τρύπα , αυτός που την έχανε ήταν ο γουρουνάρης.

ΜΗΛΑΚΙΑ (Χρήστος Κωνσταντούδης)

Τα μηλάκια είναι ένα παιχνίδι που έπαιζαν οι μεγαλύτεροι. Στα μηλάκια δύο παιδιά ρίχνουν την μπάλα και τα υπόλοιπα μπαίνουν στην μέση. Ο σκοπός του παιχνιδιού είναι να πετύχεις με την μπάλα τα παιδιά που είναι στην μέση. Κερδίζει αυτός που δεν θα τον χτυπήσει η μπάλα. Τα μηλάκια είναι πολύ ωραίο παιχνίδι.

Κρεμάλα (Ραφαέλλα – Άννα Ασανιώτη)

Παίζεται με 2 ή 4 παίκτες. Παίρνουμε μια κόλλα χαρτί. Στο πάνω μέρος ζωγραφίζουμε μία κρεμάλα. Στο κάτω μέρος γράφουμε τη λέξη που θα κρύψουμε από τον αντίπαλό μας.

Δηλαδή τοποθετούμε παύλες, όσες και τα γράμματα της λέξης που ψάχνει ο αντίπαλος. Ύστερα, ο αντίπαλος λέει ένα γράμμα από την αλφαβήτα.

Αν το γράμμα που είπε ο αντίπαλος υπάρχει μέσα στη λέξη, τότε τοποθετείται το γράμμα στη παύλα που αντιστοιχεί. Αν όμως είναι λάθος, τότε σχεδιάζεται το κεφάλι του πάνω στη κρεμάλα και σημειώνεται το γράμμα σε μία γωνία του χαρτιού, ώστε να ξέρει ποια γράμματα έχει πει.

Με αυτόν τον τρόπο λοιπόν συνεχίζεται το παιχνίδι, είτε μέχρι να βρει ο αντίπαλος τη λέξη ή μέχρι να χάσει, αν σχεδιαστούν όλα τα μέλη του σώματος και δεν έχει βρει ακόμη τη λέξη.

Το Κουτσό – ομαδικά παιχνίδια(Χριστίνα Ματσούκη)

Η γιαγιά μου, μου διηγήθηκε ένα παιχνίδι που έπαιζαν παλιά.

Όταν ήμασταν μικρές παίζαμε τις ομάδες ,τον μπίκο ,τον κουτσό και άλλα παιχνίδια.

Ο “κουτσός” παιζόταν ως εξής:

Κάναμε στην αυλή ένα σχήμα με μία πέτρα θα το δείτε κάτω στην εικόνα .

Το πρώτο παιδί έριχνε την πέτρα του στο πρώτο τετράγωνο. Έπειτα έπρεπε να πατήσει σε όλα τα τετράγωνα, με το ένα πόδι. Αφού έφτανε στο τελευταίο τετράγωνο, έπρεπε να κάνει στροφή και με τον ίδιο τρόπο να επιστρέψει στην αρχή, φροντίζοντας κατά την επιστροφή του, να πάρει και την πέτρα του από το τετράγωνο που βρισκόταν. Μετά συνέχιζε ρίχνοντάς την στο τετράγωνο με τον επόμενο αριθμό και αυτό επαναλαμβανόταν μέχρι να καταφέρει να την ρίξει σε όλα τα τετράγωνα. Φυσικά, όσο πιο μακριά βρισκόταν το τετράγωνο που ήθελε να την ρίξει, τόσο πιο δύσκολα το κατάφερνε. Αν η πέτρα του δεν έπεφτε στο σωστό τετράγωνο, αν έβγαινε έξω από το σχέδιο, αν δεν κατάφερνε να περάσει με κουτσό απ' όλα τα τετράγωνα και να πάρει και την πέτρα του μαζί κατά την επιστροφή του, έχανε τη σειρά του και έπαιζε ο επόμενος παίκτης που είχε σειρά.

Η ΑΠΟΚΡΙΑ (ΔΗΜΗΤΡΗΣ  ΔΗΜΗΤΣΑΣ)

Τα παλιά τα χρόνια όλη την εβδομάδα της αποκριάς, μικροί και μεγάλοι ντύνονταν καρναβάλια. Φορούσαν μάσκες ή κάλυπταν το πρόσωπό τους για να μην τους γνωρίσουν οι άλλοι.

Γυρνούσαν στην πόλη με τις παρέες τους, χόρευαν και τραγουδούσαν.
 Επίσης πήγαιναν στα σπίτια των φίλων , τους πείραζαν και αυτοί τους κερνούσαν.

Πολυγυρινό καρναβάλι (Χριστόφορος Σαμαράς)

Το καρναβάλι στον Πολύγυρο κρατάει 10 μέρες. Ξεκινάει την Τσικνοπέμπτη που ψήνουμε.

Τις άλλες μέρες έχει αποκριάτικα πάρτι παντού. Την τελευταία μέρα γίνεται μεγάλη παρέλαση των αρμάτων και των καρναβαλιστών. 
Η κατσαμάκα που σημαίνει κάθισε και φάε αμάκα (δωρεάν), μοιράζει κρασί και λουκάνικα.

Οι επισκέπτες των μασκαράδων ( Μαρία – Νεφέλη Παπαθανασίου)

Τα παλιότερα χρόνια δεν υπήρχαν αποκριάτικες στολές όπως σήμερα. Οι άνθρωποι ήθελαν να μεταμφιεστούν με σκοπό να κάνουν τους άλλους να γελάσουν. Γι΄ αυτό και φορούσαν ό,τι πιο παλιό και περίεργο ρούχο έβρισκαν. Φορούσαν καπέλα, μαντήλια και μάσκες για να κρύψουν το πρόσωπό τους .

Ντυμένοι έτσι αστεία γυρνούσαν στις γειτονιές και στα σπίτια φίλων , γνωστών και συγγενών, οι οποίοι προσπαθούσαν να τους αναγνωρίσουν .

Έπιναν, έτρωγαν , χόρευαν και γλεντούσαν μέχρι το πρωί!

Το γαϊτανάκι (Άνια Μπουζάνι)

Από τα λίγα έθιμα που διατηρούνται αυτούσια ως τις μέρες μας, είναι και το περίφημο γαϊτανάκι. Είναι  ένας χορός ή χορευτικό παιγνίδι, το οποίο ταιριάζει απόλυτα με το χρώμα και τη διάθεση των εορτών.

Χρειάζονται δεκατρία άτομα για να στήσουν τον ιδιότυπο χορό. Ο ένας κρατά ένα μεγάλο στύλο, κοντάρι, στο κέντρο από την κορυφή τού οποίου ξεκινούν δώδεκα μακριές κορδέλες, καθεμιά με διαφορετικό χρώμα (ο αριθμός ποικίλλει). Οι κορδέλες αυτές λέγονται γαϊτάνια  και είναι αυτές που δίνουν το όνομά τους και στο έθιμο. Γύρω από τον στύλο δώδεκα χορευτές κρατούν από ένα γαϊτάνι και χορεύουν ταυτόχρονα ανά ζευγάρια, τραγουδώντας το παραδοσιακό τραγούδι. Καθώς κινούνται γύρω από τον στύλο, κάθε χορευτής εναλλάσσεται με το ταίρι του κι έτσι όπως γυρνούν, πλέκουν τις κορδέλες γύρω από τον στύλο δημιουργώντας χρωματιστούς συνδυασμούς, με τον ίδιο τρόπο που έπλεκαν παλιά οι γυναίκες τα γαϊτάνια και στόλιζαν τις παραδοσιακές φορεσιές.

 Όταν οι κορδέλες έχουν όλες τυλιχτεί και οι χορευτές χορεύουν όλο και πιο κοντά στο κοντάρι, αντιστρέφεται η φορά του χορού και αφού τα γαϊτάνια ξετυλιχτούν  ο χορός τελειώνει.

Κλέφτες κι αστυνόμοι (Βαγγέλης Μπούνιας)

Κάνουμε δυο οµάδες: τους «κλέφτες» και τους «αστυνόµους».

Οι «αστυνόμοι» κυνηγούν τους «κλέφτες» και όποιον ακουμπήσουν, τον βάζουν «φυλακή».

Οι υπόλοιποι «κλέφτες» προσπαθούν ν’ ακουμπήσουν τον «φυλακισμένο», για να «ξελευτερωθεί» και να ξαναγίνει κλέφτης.

Το παιχνίδι παίζεται σε διάφορους τόπους µε παραλλαγές, όπως για παράδειγμα, οι «κλέφτες» προστατεύονται αν ακουμπήσουν την πλάτη τους στο πάτωμα ή στον τοίχο και κερδίζουν αν ακουμπήσουν τους αστυνόμους.

Το έθιμο της Χελιδόνας ( Μαρία Κυριακού)

Την 1η Μαρτίου στην πόλη της Αρναίας γίνεται κάθε χρόνο το έθιμο της Χελιδόνας. Τα παιδιά φοράνε παραδοσιακές στολές και κρατάνε ένα ξύλινο κουτί που είναι από μπροστά ανοιχτό, ντυμένο με κισσό και από πάνω είναι καρφωμένο ένα ξύλινο χελιδόνι. Όλοι μαζί τραγουδούν τη χελιδόνα σε όλη την πόλη της Αρναίας από σπίτι σε σπίτι ……..

Χιλιδόνα έρχιτι από την Αραβία, / φέρνει, φέρνει, άνοιξη , φέρνει κι καλουκαίρι..

Εμείς για τούτο ήρθαμε να σας παρακαλέσουμι, / να μας δώστι πέντι αυγά, πέντι αυγά, πέντι κουκά.,

κι’ άλλα πέντι ντ’ Πασχαλιά, για να γιννάει η κλουσαριά / και να σέρνει τα πουλιά, καθώς η μάνα τα παιδιά.

Μάρτσ’ μας ήρθι, καλώς μας ήρθι, τα δέντρα ανθίζουν, / τα λειβάδια πρασινίζουν,, και τα ζώα χαίρουντι,

έξω ψίλοι , ποντικοί, μέσ’ Αγία και χαρά και/ το Πάσχα μας μ’ υγιά.

Να ζήστι, ν’ ακούστι, τα’ χιλιδόνα, Αμήν.

 Το έθιμο της βασιλόπιτας (Μαρία Ζιάκου)

Κάθε Πρωτοχρονιά, σε κάθε χριστιανικό σπίτι κόβουμε την βασιλόπιτα. Είναι μία πίτα συνήθως γλυκιά που περιέχει ένα νόμισμα. Το βάζει κρυφά η νοικοκυρά για να το βρει ο τυχερός της χρονιάς.

Το έθιμο αυτό υπάρχει από τα χρόνια ακόμα του Μεγάλου Βασιλείου. Κάποτε στην Καισαρεία της Καππαδοκίας, που ήταν επίσκοπος ο Άγιος, ήρθε να καταστρέψει την πόλη ο κακός διοικητής της περιοχής. Τότε ο Μέγας Βασίλειος ζήτησε από τους πλούσιους να μαζέψουν ότι χρυσαφικά μπορούσαν για να καλοπιάσουν τον διοικητή να μην τους πειράξει.

Εκείνος τότε μετάνιωσε κι έφυγε με τον στρατό του. Ο Άγιος, θέλοντας να επιστρέψει τα χρυσαφικά στον κόσμο και μη γνωρίζοντας σε ποιόν ανήκει τι, έδωσε εντολή να φτιαχτούν μικροί άρτοι και μέσα έβαλε τα χρυσαφικά τυχαία και τα μοίρασε στον κόσμο.

ΑΙΝΙΓΜΑ( Χριστίνα Μορφούλη)

Από πάνω σαν τηγάνι,από πίσω σαν ψαλίδι

και από κάτω σαν βαμβάκι.

Τι είναι;;;

Απάντηση: είναι το χελιδόνι

ΑΙΝΙΓΜΑΤΑ ( ΔΑΦΝΗ ΧΛΙΑΠΑ)

Καρακάξα μαδημένη

και στο δρόμο πεταγμένη.

Τι είναι;

Απάντηση: Το τσαμπί από το σταφύλι

Ψηλός ψηλός καλόγερος

και κόκαλα δεν έχει.

Τι είναι;

                               Απάντηση: ο καπνός

Οι μαθητές και οι μαθήτριες της Β2 τάξης
Δασκάλα: Πεύκου Μαρία