ΠΑΣΧΑ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ (ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ)

Το Πάσχα είναι η μεγαλύτερη γιορτή των Ορθοδόξων Χριστιανών και η πιο πλούσια σε έθιμα. Η λέξη "Πάσχα", προέρχεται από το Εβραϊκό "Πασάχ" που σημαίνει "Πέρασμα". Οι Εβραίοι γιορτάζουν το "Πασάχ" στην ανάμνηση της απελευθέρωσης τους από τους Αιγύπτιους και το πέρασμα από την Ερυθρά Θάλασσα, ενώ οι Χριστιανοί γιορτάζουν την Ανάσταση του Χριστού και το πέρασμα από τον θάνατο στη ζωή. 

Η αντίστοιχη ελληνική λέξη για το "Πάσχα" είναι "Λαμπρή" γιατί η μέρα της Ανάστασης του Χριστού είναι μια μέρα γεμάτη χαρά και ευεξία. 

Το Πάσχα είναι μια κινητή γιορτή και ο εορτασμός γίνεται την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο της εαρινής ισημερίας. 

Σαρακοστή

Οι σαράντα μέρες της Σαρακοστής, που ξεκινάνε την Καθαρά Δευτέρα, είναι η περίοδος προετοιμασίας για το Πάσχα. Σε αυτή την περίοδο οι άνθρωποι προετοιμάζουν τους εαυτούς τους για την Αγία μέρα της Ανάστασης του Χριστού, το ελληνικό ορθόδοξο "Πάσχα". Οι 40 μέρες νηστείας είναι μια άσκηση για το σώμα και το πνεύμα. Πολλές παραδόσεις αυτών των ημερών δίνουν έναν πολύ ιδιαίτερο χαρακτήρα στο ελληνικό πάσχα. Τα παιδιά, συνηθίζαν να ζωγραφίζουν την Σαρακοστή σαν μια κυρία με 7 πόδια και χωρίς στόμα, συμβολίζοντας έτσι την περίοδο της νηστείας όπου δεν καταναλώνονταν καθόλου κρέας, γάλα, αυγά ή ψάρι και τις Τετάρτες και τις Παρασκευές ούτε το ελαιόλαδο. Στο τέλος κάθε εβδομάδας, έκοβαν  ένα πόδι της Κυράς-Σαρακοστής και το τελευταίο πόδι ήταν η Μεγάλη Εβδομάδα.
Η μόνη μέρα που επιτρέπεται να καταναλωθεί ψάρι είναι η 25η Μαρτίου, η μέρα που ο αρχάγγελος Γαβριήλ ανακοίνωσε στην Παρθένο Μαρία ότι θα γεννήσει τον Χριστό. Αυτή η μέρα είναι επίσης εθνική εορτή για την Ελλάδα γιατί το 1821 ξεκίνησε ο αγώνας των Ελλήνων για την ανεξαρτησία από τους Τούρκους.
Κατά την διάρκεια της Σαρακοστής δεν γίνονται γάμοι στις εκκλησίες.

Το Σάββατο του Λαζάρου

Η τελευταία μέρα της Σαρακοστής είναι το Σάββατο του Λαζάρου. Ο Λάζαρος ήταν ένας πολύ καλός φίλος του Χριστού και η ανάσταση του από τον Χριστό ήταν ένα σημάδι για την δική Του Ανάσταση μετά από μία εβδομάδα. Αυτήν την μέρα, σε κάποια χωριά, οι γυναίκες ψήνουν μικρά ψωμιά στο σχήμα ανθρώπινου σώματος, τα "λαζαράκια" και τα παιδιά πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν τα κάλαντα του Λαζάρου. 
Την Παρασκευή πριν το Σάββατο του Λαζάρου τα σχολεία κλείνουν για δύο εβδομάδες!

Μεγάλη Εβδομάδα

Κυριακή των Βαϊων (Βαϊοφόρος)
Η Κυριακή των Βαϊων είναι η αρχή της Μεγάλης Εβδομάδας. Το πρωϊ, όλες οι εκκλησίες προσφέρουν βάγια θυμίζοντας έτσι την θριαμβευτική είσοδο του Χριστού στην Ιερουσαλήμ, πριν τα Πάθη του. Επιτρέπεται η κατανάλωση του ψαριού. Μόνο για να βρούμε την δύναμη να συνεχίσουμε την νηστεία για άλλες 6 μέρες. Το απόγευμα της Κυριακής των Βαϊων και κάθε απόγευμα της Μεγάλης Εβδομάδας, οι άνθρωποι πηγαίνουν στην εκκλησία και παρακολουθούν την "Ακολουθία του Νυμφίου", μια ιδιαίτερη λειτουργία.

Μεγάλη Δευτέρα
Ξεκινάμε να ψωνίζουμε για τα καλούδια που θα ετοιμάσουμε τις επόμενες μέρες. Το αρνί, τα αυγά, κτλ. Το απόγευμα πάμε στην εκκλησία.

Μεγάλη Τρίτη
Οι προετοιμασίες ξεκινούν και η νηστεία συνεχίζεται. Το απόγευμα στην εκκλησία ακούμε τον ύμνο της Κασσιανής.

Μεγάλη Τετάρτη

Την Μεγάλη Τετάρτη οι νοικοκυρές πλένουν και καθαρίζουν το σπίτι ενώ το απόγευμα γίνεται στην εκκλησία το Μέγα Ευχέλαιο και το βράδυ ο Μυστικός Δείπνος.

Ο ιερέας σταύρωνε τους πιστούς.
Στα χωριά της Χαλκιδικής οι γυναίκες πήγαιναν αλεύρι στην εκκλησία και έβαζαν τρία κεριά. Μετά αυτό το αλεύρι το χρησιμοποιούσαν για τα πασχαλινά κουλουράκια.

Μεγάλη Πέμπτη
Οι προετοιμασίες για τον εορτασμό της Ανάστασης ξεκινούν την Μ.Πέμπτη.

Με ένα κόκκινο πανί απλωμένο στο μπαλκόνι ή το παράθυρο που συμβολίζει το αίμα του Χριστού ξεκινούν  οι προετοιμασίες για τη βραδιά της Ανάστασης ενώ την ίδια ημέρα οι νοικοκυρές βάφουν τα κόκκινα αβγά.

Παλιότερα στη Χαλκιδική  η νοικοκυρά έβαζε το πρώτο αβγό στο εικονοστάσι, από όπου το έβγαζε  μόνο όταν έβρεχε ή άστραφτε, για να "εξορκίσει" το χαλάζι και τις πλημμύρες. Σε κάποια χωριά της Βόρειας Χαλκιδικής μέχρι πριν από λίγα χρόνια με την μπογιά που είχε χρησιμοποιηθεί για το βάψιμο τον αβγών σημάδευαν το κεφάλι και την πλάτη των μικρών αρνιών. Όσο το κόκκινο πανί ήταν κρεμασμένο στο μπαλκόνι ή το παράθυρο, οι γυναίκες δεν έπλεναν ούτε και άπλωναν ρούχα, γιατί το θεωρούσαν κακό σημάδι, ενώ τα πρώτα αβγά που έβαφαν τα έστελναν μαζί με τσουρέκια στα πεθερικά τους και στους κουμπάρους τους.

Στην εκκλησία ψάλλεται η μακρά ακολουθία των Παθών με τα δώδεκα ευαγγέλια και αναπαριστάνεται ξανά η Σταύρωση.

 Οι πιστοί προσφέρουν στεφάνια στον Εσταυρωμένο. 

Είναι έθιμο σε κάποια χωριά της Χαλκιδικής το βράδυ της Μ.Πέμπτης να μένουν οι γυναίκες στην εκκλησία και να τραγουδούν παραδοσιακά μοιρολόγια.

  Μεγάλη Παρασκευή

Παλαιότερα σε κάποιες περιοχές  της Χαλκιδικής τις πρώτες  πρωϊνές ώρες της Μ.Παρασκευής, ομάδες παιδιών   επισκέπτονταν τις γειτονιές του  χωριού τους  και κρατώντας καλαθάκια,  μάζευαν λουλούδια για να διακοσμήσουν τον επιτάφειο του Χριστού. Το στολισμό του Επιταφείου τον αναλάμβαναν  οι κοπέλες του χωριού.

Έτσι τη Μεγάλη Παρασκευή το πρωί ο επιτάφιος ήταν έτοιμος για να δεχθεί το "σώμα του Χριστού" κατά την Αποκαθήλωση.

Η Μεγάλη Παρασκευή, είναι ημέρα πένθους, ο λαός ζει με μεγάλη κατάνυξη το Θείο Δράμα. Δεν τρώνε γλυκά για την αγάπη του Χριστού που τον πότισαν ξύδι. Φασόλια  νερόβραστα χωρίς λάδι, μαρούλι με ξύδι ή φακές με ξύδι είναι τα συνήθη φαγητά. 

Κανείς δεν πρέπει να πιάσει στα χέρια του σφυρί ή βελόνι, γιατί θεωρείται μεγάλη αμαρτία. 

Το βράδυ γίνεται ο Εσπερινός και η περιφορά του Επιταφίου. 

Της πομπής προπορεύεται η μπάντα  του Δήμου και παίζει πένθιμα εμβατήρια, ακολουθούν οι ιεροψάλτες, ο κλήρος, οι μυροφόρες, τα εξαπτέρυγα και οι πιστοί που ακολουθούν καθ' όλη τη διάρκεια της λιτανείας, κρατώντας αναμμένα κεριά.

Μεγάλο Σάββατο

Οι νοικοκυρές αυτή την ημέρα ετοιμάζουν την παραδοσιακή μαγειρίτσα που την έτρωγαν το βράδυ μετά την Ανάσταση.
Επίσης ετοίμαζαν τα κατσίκια και τα αρνιά που θα έψηναν την Κυριακή του Πάσχα.
Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, μετά το τέλος της λειτουργίας της Ανάστασης, όλοι οι πιστοί φροντίζουν να πάρουν στα σπίτια τους τη λαμπάδα με το Άγιο φως της Ανάστασης και, πριν μπουν στο σπίτι, κάνουν το σημάδι του σταυρού με τον καπνό του κεριού πάνω στην πόρτα, ανάβουν το καντήλι που έχουν στα εικονίσματα του σπιτιού και φροντίζουν να το κρατούν αναμμένο όλο το χρόνο, για να το ανανεώσουν και πάλι την επόμενη Ανάσταση.

Κυριακή του Πάσχα

Την Κυριακή του Πάσχα γινόταν η δεύτερη Ανάσταση στις 12 ώρα το μεσημέρι. Μετά πήγαιναν στη Μητρόπολη και έπαιρναν το κόκκινο αυγό από το χέρι του Δεσπότη. Οι νοικοκυρές είχαν κρατημένο στο μαντήλι το αυγό της προηγούμενης χρονιάς. Μόλις έπαιρναν το καινούργιο το παλιό το πήγαιναν σε κάποιο κτήμα και το έφαβαν για να τους δώσει καλή σοδειά.

Μετά οι οικογένειες έψηναν τα κατσίκια ή τα αρνιά  και έτρωγαν σε ένα γιορτινό τραπέζι! Το φαγητό και η διασκέδαση κρατούσε μέχρι αργά το βράδυ....
Εργασία μαθητών & μαθητριών ΣΤ1