Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ

Στα χρόνια της ελληνικής επανάστασης του 1821  η Μακεδονία έχει να επιδείξει μεγάλα και εξαιρετικής σημασίας γεγονότα όπως  και την εξέγερση της Χαλκιδικής. 

 Η Χαλκιδική,  έπαιξε ένα σημαντικό ρόλο στον αγώνα της απελευθέρωσης του ελληνικού έθνους από το τουρκικό ζυγό.  Όπως είναι γνωστό η έναρξη της Επανάστασης του ηρωικού Λαού του Πολυγύρου και της Χαλκιδικής εναντίον των τούρκων, ξεκίνησε το βράδυ της 16ης προς την 17η Μαΐου του 1821.

 Στοιχεία για την Επανάσταση στον Πολύγυρο και τη Χαλκιδική υπάρχουν πολλά, αλλά..... όχι στα σχολικά βιβλία.

Ας προσπαθήσουμε όμως για άλλη μια φορά να δούμε τι έγινε εκείνες τις μέρες.....

Ο πατριώτης Εμμανουήλ Παππάς, έμπορος από τη Δοβίτσα Σερρών, ενώ βρίσκεται στις Σέρρες και στην Κωνσταντινούπολη για τις δουλειές του, ήταν σε συνεχή επικοινωνία με τον Χαρτοφύλακα Νικηφόρο Ιβηρίτη, και ετοίμαζαν την επανάσταση στο Άγιο Όρος και τη Χαλκιδική από το 1817. Ο Εμμ. Παππάς έφθασε στις 23 Μαρτίου 1821 στο Άγιο Όρος και συναντήθηκε αμέσως με τον φίλο του και συνεργάτη Νικηφόρο Ιβηρίτη, που εμυήθη στην Φιλική Εταιρεία από τον Ιωάννη Φαρμάκη, ο οποίος είχε μυήσει και τον ίδιο τον Εμμ. Παππά. Στη Μονή Εσφιγμένου, όπου ο ηγούμενος Ευθύμιος ήταν και αυτός φιλικός, γίνεται μυστική συνέλευση των προϊσταμένων των μονών, και προετοίμαζαν την Επανάσταση. Ζήτησαν καράβια από τα Ψαρά και από άλλα νησιά. Οι Ψαριανοί έστειλαν 2 καράβια στις 22 Απριλίου, τα οποία συνάντησαν 2 τουρκικά του μπέη της Θεσσαλονίκης. Οι Τούρκοι τρομαγμένοι τα ρίχνουν στα βράχια για να σωθούν, το ένα στο ακρωτήριο της Συκιάς και το άλλο στον Άθω. Αρχές Μαΐου έρχονται και άλλα καράβια στον Στρυμωνικό Κόλπο και στον όρμο του Τζάγεζι συλλαμβάνουν τον τελώνη και τους τούρκους εμπόρους. Ο μουτεσελίμης Θεσσαλονίκης Γιουσούφ πασάς μαθαίνοντας τις κινήσεις των ελλήνων στο Άγιο Όρος και τις επαναστατικές ενέργειες των ραγιάδων, διατάζει τους πρόκριτους της Χαλκιδικής να παρουσιασθούν στη Θεσσαλονίκη. Οι πρόκριτοι στέλνουν στη θέση τους άσημους ανθρώπους, που ο πασάς τους φυλακίζει στα υπόγεια του κονακιού του. Διατάζει 2 διοικητές με 500 άνδρες ο καθένας να εισβάλλουν στη Χαλκιδική.

Η τουρκική φρουρά του Πολυγύρου, στις 16 Μαΐου αρχίζει να προκαλεί, να βρίζει, να απειλεί, να πυροβολεί τους κατοίκους και στο τέλος σκοτώνει των πρόκριτο και πρόεδρο (μουχτάρη - κάτι σαν τον σημερινό δήμαρχο) Κύρκο Παπαγεωργάκη, που ήταν φιλικός όπως και ο αδελφός του Γιαννάκης ή Ιωάννης Λογοθέτης, που τον μύησε σε μια αγροτική καλύβα στην περιοχή Λεύκο στο εξωκλήσι του Αγίου Δημητρίου μαζί με τον άλλο αδελφό του Μαυρουδή. Τα τρία αδέλφια μυούν και άλλους στη Φιλική Εταιρεία, και σε συνεργασία με άλλους φιλικούς από Θεσσαλονίκη και Άγιο Όρος οργανώνουν τον Πολύγυρο για τον αγώνα. Μετά την δολοφονία του δημάρχου του Πολυγύρου, οι κάτοικοι είναι σε αναβρασμό. Ο τουρκικός στρατός έρχεται από Θεσσαλονίκη κατά του Πολυγύρου και θα προκαλέσει καταστροφές και διώξεις. Μαζεύονται κρυφά και παίρνουν την απόφαση να προλάβουν τους τούρκους. Το βράδυ της Παρασκευής 16ης προς ξημερώματα Σαββάτου 17ης Μαΐου παίρνουν τα όπλα και επιτίθενται κατά της τουρκικής φρουράς, που ήταν ο διοικητής (βοεβόδας) και 18 χωροφύλακες - στρατιώτες, την οποία εξοντώνουν. Πήραν τα όπλα των τούρκων και προχωρούν κατά των δύο σωμάτων του τουρκικού στρατού, που επελαύνουν από τη Θεσσαλονίκη. Σε ενέδρα, κοντά την περιοχή του Παλαιοκάστρου (Καατζίκ) σε ένα τμήμα τουρκικού στρατού, σκοτώνονται τρεις τούρκοι, τραυματίζονται άλλοι τρεις, και όταν εμφανίζονται τα δύο σώματα, τα αποκρούουν και οι τούρκοι υποχωρούν και επιστρέφουν στη Θεσσαλονίκη.

Οι επιτυχίες των Πολυγυρινών εξοργίζουν τον Γιουσούφ πασά και διατάζει να σφαγούν 200 και περισσότεροι όμηροι. Οι ωμότητες των τούρκων στη Θεσσαλονίκη δεν τρομοκρατούν του Χαλκιδικιώτες και στις 23 Μαΐου κηρύσσουν επίσημα την Επανάσταση στο Άγιο Όρος με πανηγυρική δοξολογία στο Πρωτάτο των Καρυών και μετά από σύναξη όλων των προϊσταμένων των μονών στη Μονή Κουτλουμουσίου. Ο Εμμ. Παππάς ονομάζεται Αρχηγός και Υπερασπιστής της Μακεδονίας, ενώ πολιτικός διοικητής του Αγίου Όρους διορίζεται ομόφωνα ο Νικηφόρος Ιβηρίτης. Η φλόγα της Επανάστασης μεταδίδεται από τον Πολύγυρο στη Κασσάνδρα και στις 27 Μαΐου ακολουθούν η Ορμύλια, ο Παρθενώνας, η Νικήτη, τα Μαντεμοχώρια και τα χωριά της Καλαμαριάς. Απ’ όλη τη Χαλκιδική συγκεντρώνονται 4000 πολεμιστές και ο Εμμ. Παππάς κάνει δύο σώματα: ένα με αρχηγό τον ίδιο που περιλαμβάνει 1000 μοναχούς και Μαντεμοχωρίτες, που συγκεντρώθηκαν στον Άθω και το άλλο περιλαμβάνει πολεμιστές από όλη τη Χαλκιδική, με περισσότερους τους Κασσανδρινούς και Χασικοχωρίτες. Στο δεύτερο, που έχει δύναμη 2000 ανδρών, αρχηγός είναι ο ανδρείος Κασσανδρινός οπλαρχηγός Σταύρος Χάψας. Το σώμα του Καπετάν Χάψα, από την Αρναία μέσω Χολομώντα, φθάνει στα Βασιλικά και έξω από τη Θεσσαλονίκη, στην περιοχή Σέδες. 

Το σώμα του Εμμ. Παππά, μετά από συγκρούσεις με μικρές τουρκικές φρουρές, καταλαμβάνει θέσεις στα στενά της Ρεντίνας και στη Νέα Απολλωνία, για να εμποδίσει τον τουρκικό στρατό που έρχεται από τη Δράμα και τη Πόλη προς τη Νότια Ελλάδα. Η σύρραξη με τους τούρκους δεν κράτησε πολύ, επειδή οι κακώς οπλισμένοι επαναστάτες υποχωρούν στον πολυπληθέστερο και οργανωμένο τουρκικό στρατό και διασκορπίζονται ή καταφεύγουν στο Άγιο Όρος. Ο Εμμ. Παππάς με 200 πολεμιστές καταφεύγει στον Πολύγυρο, στις 16 Ιουνίου, όπου ήταν ο Μαυρουδής Παπαγεωργάκης, άξιος πολεμιστής. Λόγω έλλειψης πολεμοφοδίων, όλοι μαζί εγκαταλείπουν τον Πολύγυρο και υποχωρούν στην Κασσάνδρα.  

Το σώμα του Καπετάν Χάψα δεν προχωρεί προς τη Θεσσαλονίκη από το Σέδες που βρίσκεται, και υποχωρεί στα Βασιλικά. Κάτω από τη Μονή της Αγίας Αναστασίας, στη θέση «Κούτσουρο», γίνεται μια μάχη με την τουρκικό στρατό και το ιππικό, όπου ο Καπετάν Χάψας και τα παλικάρια του πέφτουν στο πεδίο της μάχης, αφού έχουν σκοτώσει αρκετούς τούρκους. Στο σημείο αυτό υπάρχει ανδριάντας, δίπλα στο δρόμο, για να μας θυμίζει τον δικό μας Λεωνίδα ή τον Αθανάσιο Διάκο, τον Χαλκιδικιώτη Καπετάν Χάψα και τα 68 παλικάρια του.

Μετά τη μάχη των Βασιλικών, οι τούρκοι του Μπαϊράμ προχωρούν στο εσωτερικό της Χαλκιδικής και καταστρέφει τα πάντα: Αγία Αναστασία, Βασιλικά, Γαλάτιστα, Βάβδος. Τον Πολύγυρο τον παραδίδει στις φλόγες και από τα 1600 σπίτια μόνο 2-3 σώζονται. Όλοι οι κάτοικοι και οι πολεμιστές υποχωρούν στη Κασσάνδρα και προς τη θάλασσα. Πολλοί μπαίνουν στα πλοία και φεύγουν για τα νησιά. Ο Μπαϊράμ αφού πέρασε και κατέστρεψε πολλά χωριά της Χαλκιδικής, φεύγει για τη Νότια Ελλάδα, όπου στα Βασιλικά της Βοιωτίας οι έλληνες επαναστάτες της περιοχής διαλύουν τον στρατό του και σκοτώνουν τον ίδιο.

Οι Έλληνες πολεμιστές που έμειναν στην Κασσάνδρα, οχυρώνονται στη Ποτίδαια, όπου αντιστέκονται μέχρι το φθινόπωρο. Τότε ο θηριώδης πασάς Αβδούδ Αβούδ με 18000 άνδρες και ιππικό, φθάνει στα τέλη Οκτωβρίου απέναντι από το οχυρό των υπερασπιστών. Με διάφορα τεχνάσματα, στις 30 Οκτωβρίου 1821, καταφέρνει να περάσει την τάφρο και να κάμψει την αντίσταση των επαναστατών. Ο Αβούδ προχωρεί σε φοβερές καταστροφές κατά των χωριών της Κασσάνδρας, και τα γεγονότα αυτά έμειναν στην ιστορία με τον χαρακτηρισμό «Χαλασμός». Ο Αβούδ μετά την Κασσάνδρα, ολοκλήρωσε την κατάληψη όλης της Χαλκιδικής και του Αγίου Όρους, όπου επέβαλε πολύ σκληρές συνέπειες. Ο Εμμ. Παππάς, που είχε καταφύγει στο Άγιο Όρος, σώθηκε φεύγοντας προς την Ύδρα, αλλά πέθανε στο πλοίο από την στενοχώρια του.

Η ηρωική επανάσταση της Χαλκιδικής άρχισε στις 17 Μαΐου 1821 στον Πολύγυρο και τελείωσε στις 30 Οκτωβρίου 1821 στην Κασσάνδρα. Κράτησε πάνω από 6 μήνες και βοήθησε να εδραιωθεί η Επανάσταση στη Νότια Ελλάδα. Ο τόπος μας εδώ είχε πολλά θύματα και έπαθε μεγάλες καταστροφές, αλλά η προσφορά του στον γενικότερο αγώνα της πατρίδας μας ήταν ανεκτίμητη. 

Δίκαια λοιπόν τιμούμε τον αγώνα αυτό και δίκαια ο Δήμος Πολυγύρου τιμά ιδιαίτερα την έναρξη της Επανάστασης της Χαλκιδικής, όπως κάνουμε και σήμερα.